1 Wychwalajmy mężów sławnych
i ojców naszych według następstwa ich pochodzenia.
2 Pan sprawił [w nich] wielką chwałę,
wspaniałą swą wielkość od wieków.
3 Jedni panowali w swoich królestwach,
byli mężami sławnymi z potęgi,
doradcami dzięki swemu rozumowi,
którzy się wypowiedzieli w proroctwach.
4 Byli panującymi nad krajami dzięki rozstrzygnięciom
i władcami dzięki swej przenikliwości,
mądrymi myślicielami przez swoją uczoność,
a w służbie swej rządcami.
5 Byli twórcami melodii muzycznych
i pisali poezje;
6 mężami bogatymi, obdarzonymi potęgą,
zażywającymi pokoju w swych domach.
7 Wszyscy ci przez pokolenia byli wychwalani
i stali się dumą swych czasów.
8 Niektórzy spomiędzy nich zostawili imię,
tak że opowiada się ich chwałę;
9 ale są i tacy, o których nie pozostała pamięć:
zginęli, jakby wcale nie istnieli,
byli, ale jak gdyby nie byli,
a dzieci ich po nich.
10 Lecz ci są mężowie pobożni,
których cnoty nie zostały zapomniane,
11 pozostały one z ich potomstwem,
dobrym dziedzictwem są ich następcy.
12 Potomstwo ich trzyma się przymierzy,
a dzięki nim - ich dzieci.
13 Potomstwo ich trwa zawsze,
a chwała ich nie będzie wymazana.
14 Ciała ich w pokoju pogrzebano,
a imię ich żyje w pokoleniach.
15 Narody opowiadają ich mądrość,
a zgromadzenie głosi chwałę.

Henoch

16 Henoch podobał się Panu i został przeniesiony
jako przykład nawrócenia dla pokoleń.

Noe

17 Noe okazał się doskonałym i sprawiedliwym,
a w czasie gniewu stał się okupem,
dzięki niemu ocalała Reszta dla ziemi, kiedy przyszedł potop.
18 [Pan] zawarł z nim wieczny przymierze,
by już więcej nie zgładzić potopem wszystkiego, co żyje.

Abraham

19 Abraham, wielki ojciec mnóstwa narodów,
w chwale nikt mu nie dorównał.
20 On zachował prawo Najwyższego,
wszedł z Nim w przymierze;
na ciele jego został złożony [znak] przymierza,
a w doświadczeniu okazał się wierny.
21 Dlatego Bóg przysięgą zapewnił go,
że w jego potomstwie będą błogosławione narody,
że go rozmnoży jak proch ziemi,
jak gwiazdy wywyższy jego potomstwo,
że da mu dziedzictwo
od morza aż do morza
i od Rzeki aż po krańce ziemi.

Izaak i Jakub

22 Z Izaakiem też uczynił to samo
przez wzgląd na Abrahama, jego ojca.
23 Błogosławieństwo wszystkich ludzi i przymierze
złożył na głowie Jakuba;
uznał go w jego błogosławieństwach,
dał mu [ziemię] w dziedzictwo,
wymierzył jej części
i podzielił między dwanaście pokoleń.

1 Wspaniałość wysokości, sklepienie o przezroczystej jasności,
tak wygląda niebo - przepiękny widok.

Słońce

2 Widok wschodzącego słońca mówi [nam],
że jest ono czymś najbardziej godnym podziwu, dziełem Najwyższego.
3 W południe wysusza ono ziemię,
a któż może wytrzymać jego upał?
4 Jak rozżarza się podmuchem piec, przy pracach wymagających żaru,
tak słońce trzy razy mocniej rozpala góry,
wydaje ognistą parę,
a świecąc promieniami, oślepia oczy.
5 Wielki jest Pan, który je uczynił
i na którego rozkaz spieszy się ono w swoim biegu.

Księżyc

6 Księżyc też świeci zawsze w swojej porze,
aby ustalać czas i być wiecznym znakiem.
7 Księżyc wyznacza dni świąt,
to źródło światła, które się zmniejsza osiągnąwszy pełnię.
8 Miesiąc od niego ma swoje imię.
Zwiększając się dziwnie wśród odmian,
jest latarnią obozową wojska na wysokościach,
świecącą na sklepieniu niebieskim.

Gwiazdy

9 Wspaniałość gwiazd jest pięknością nieba,
błyszczącą ozdobą na wysokościach Pana.
10 Na polecenie Świętego trzymają się Jego wyroku
i nie nużą się odbywaniem swych straży.

Tęcza

11 Patrz na tęczę i wychwalaj Tego, kto ją uczynił,
nadzwyczaj piękna jest w swoim blasku:
12 otacza niebo kręgiem wspaniałym,
a napięły ją ręce Najwyższego.

Cuda natury

13 Rozkazem swoim rzuca On błyskawice
i szybko wysyła pioruny, sługi swego sądu.
14 Przez Niego również otwierają się skarbce
i wylatują chmury jak ptaki.
15 Swą potęgą wzmacnia chmury
i bryły gradu zostają drobno pokruszone.
16 Na widok Jego zatrzęsły się góry,
a na rozkaz woli Jego wieje wiatr południowy.
17 Głos Jego grzmotu karci ziemię,
jak nawałnica wiatru północnego i kłębowisko wichru.
18 Rozrzuca On śnieg jak osiadające ptaki,
a jego opad jak chmara szarańczy.
Piękność jego bieli zadziwia oko,
a takim opadem zachwyca się serce.
19 On szron jak sól rozsiewa po ziemi,
który marznąc jeży się ostrymi kolcami.
20 Gdy mroźny wiatr północny zawieje,
ścina się lód na wodzie
i kładzie się na całym zbiorniku wód,
przyodziewając go jakby pancerzem.
21 [Wicher] objada góry, wypala step
i jak ogień pożera świeżą zieleń.
22 Nagle lekarstwem na to staje się mgła,
a po upale rosa spadająca - pocieszeniem.
23 Według swej myśli On ujarzmił odmęty wód
i osadził na nich wyspy.
24 Ci, którzy pływają po morzu, opowiadają o jego niebezpieczeństwach,
i dziwimy się temu, co słyszą nasze uszy.
25 A tam, tak nadzwyczajne i dziwne dzieła,
rozmaitość wszystkich zwierząt i świat potworów morskich!
26 Dzięki Niemu też Jego posłaniec będzie miał szczęśliwą drogę,
bo słowo Jego wszystko układa.
27 Wiele moglibyśmy mówić, ale do końca byśmy nie doszli,
zakończeniem zaś mów niech będzie: «On jest wszystkim!»
28 Jeżeli zechcemy jeszcze Go chwalić, gdzie siłę znajdziemy:
Jest On bowiem większy niż wszystkie Jego dzieła.
29 Panem jest straszliwym i bardzo wielkim,
a przedziwna Jego potęga.
30 Gdy wychwalać będziecie Pana, wywyższajcie Go,
ile tylko możecie, albowiem i tak będzie jeszcze wyższym,
a gdy Go wywyższać będziecie, pomnóżcie siły,
nie ustawajcie, bo i tak nie dojdziecie [do końca].
31 Któż Go widział i mógł to opowiedzieć,
i któż Go tak wysławił, jak tego jest godzien?
32 Istnieje wiele tajemnic jeszcze większych niż te,
widzimy bowiem tylko nieliczne Jego dzieła.
33 Pan bowiem uczynił wszystko,
a bogobojnym dał mądrość.

1 Nie wstydź się następujących rzeczy
i nie grzesz przez wzgląd na osobę:
2 Prawa Najwyższego i Przymierza,
i wyroku, który usprawiedliwia nawet bezbożnych,
3 rozliczenia z towarzyszem i podróżnymi
i [podziału] darów dziedzictwa bliskich,
4 dokładności wagi i ciężarków
i zarobku wielkiego lub małego.
5 korzyści przy sprzedażach kupieckich,
częstego karcenia dzieci,
skrwawienia boków słudze niegodziwemu.
6 Wobec złej żony dobra jest pieczęć,
i zamykaj na klucz, gdzie wiele jest rąk!
7 Cokolwiek przekazujesz, niech będzie pod liczbą i wagą,
a dawanie i odbieranie - wszystko na piśmie.
8 [Nie wstydź się] upomnieć nierozumnego i głupiego
ani zgrzybiałego starca, gdy prowadzi spór z młodymi,
a będziesz prawdziwie wychowany
i przez wszystkich, co żyją, będziesz uznany za sprawiedliwego.

Troska ojca o córki

9 Córka dla ojca to skryte czuwanie nocne,
a troska o nią oddala sen:
w młodości, aby przypadkiem nie przekwitła [jako niezamężna],
a gdy wyjdzie za mąż, by przypadkiem nie została znienawidzona,
10 gdy jest dziewicą, by nie była zbezczeszczona, stając się w domu ojcowskim brzemienną -
będąc z mężem, aby przypadkiem nie wykroczyła [niewiernością]
i zamieszkawszy z nim, nie była niepłodna.
11 Nad córką zuchwałą wzmocnij czuwanie,
aby nie uczyniła z ciebie pośmiewiska dla wrogów,
przedmiotu gadania w mieście i zbiegowiska pospólstwa
i by ci nie przyniosła wstydu wśród wielkiego tłumu.
12 Nie pokazuj jej piękności jakiemukolwiek mężczyźnie
ani nie pozwalaj jej przebywać z mężatkami!
13 Jak bowiem z odzienia wychodzą mole,
tak przewrotność kobiety - z jednej na drugą.
14 Lepsza przewrotność mężczyzny niż dobroć kobiety,
a kobieta, która wstyd przynosi - to hańba!

Chwała Boża w naturze

15 Wspominać będę dzieła Pana
i opowiadać będę to, co widziałem.
Na słowa Pana powstały dzieła Jego.
16 Jak słońce świecąc patrzy na wszystkie rzeczy,
tak chwała Pan napełniła Jego dzieło.
17 Nie jest dane świętym Pana,
by mogli opowiedzieć wszystkie godne podziwu dzieła Jego,
które Pan Wszechmocny utwierdził,
aby wszystko mocno stanęło ku Jego chwale.
18 On zbadał przepaści i serca ludzkie
i wszystkie ich knowania poznał,
albowiem Najwyższy posiada całą wiedzę
i przewiduje najdalszą przyszłość.
19 Ogłasza to, co minęło, i to, co będzie,
i odsłania ślady ukrytych rzeczy.
20 Żadna myśl nie ujdzie Jego uwagi
i nie ukryje się przed Nim ani jedno słowo.
21 On ustawił w pięknym porządku wielkie dzieła swej mądrości,
ponieważ istnieje przed wiekami i na wieki,
a nic Mu nie będzie dodane ani odjęte
i nie potrzebuje żadnego doradcy.
22 Jakże godne ukochania są wszystkie Jego dzieła,
i zaledwie iskierką są te, które poznajemy.
23 Wszystko to żyje i trwa na wieki
i w każdej potrzebie wszystko jest Mu posłuszne.
24 Wszystko idzie parami, jedno naprzeciw drugiego,
i nie mają żadnego braku;
25 przez jedno umacnia dobro drugiego,
a któż się nasyci, patrząc na Jego chwałę?

1 O, śmierci, jakże przykra jest pamięć o tobie
dla człowieka żyjącego spokojnie wśród swoich bogactw;
dla męża, który jest beztroski i ma we wszystkim powodzenie
i który może jeszcze smakować przyjemności.
2 O, śmierci, dobry jest twój wyrok
dla człowieka biednego i pozbawionego siły,
dla starca zgrzybiałego, nękanego troskami o wszystko,
zbuntowanego, i tego, co stracił cierpliwość.
3 Nie bój się wyroku śmierci,
pamiętaj o tych, co przed tobą byli i będą po tobie.
4 Taki jest wyrok wydany przez Pana na wszelkie ciało:
i po co odrzucać to, co się podoba Najwyższemu?
Dziesięć, sto czy tysiąc lat żyć będziesz,
w Szeolu nie czyni się wyrzutów z powodu [długości] życia.

Los niegodziwych

5 Potomstwo grzeszników jest potomstwem obmierzłym,
i to, co żyje razem w domach bezbożników.
6 Dziedzictwo dzieci grzeszników pójdzie na zatracenie,
a hańba stale idzie razem z ich nasieniem.
7 Dzieci czynić będą zarzuty bezbożnemu ojcu,
że przez niego są w pogardzie.
8 Biada wam, ludzie bezbożni,
że porzuciliście prawo Boga Najwyższego.
9 Jeżeli zostaliście zrodzeni, narodziliście się na przekleństwo,
a jeżeli pomrzecie, przekleństwo jako swój dział weźmiecie.
10 Jak wszystko, co jest z ziemi, powróci do ziemi,
tak bezbożni z przekleństwa - do zguby.
11 Żałoba u ludzi dotyczy ich zwłok,
imię zaś grzeszników, jako niedobre, będzie wymazane.
12 Zatroszcz się o imię, albowiem ono ci zostanie,
gdyż więcej znaczy niż tysiąc wielkich skarbów złota.
13 Dostatnie życie jest liczbą dni ograniczone,
a dobre imię trwa na wieki.

Wstyd

14 Dzieci, zachowujcie w pokoju moją naukę!
Mądrość zakryta i skarb niewidzialny -
jakiż pożytek z obojga?
15 Lepszy jest człowiek ukrywający swoją głupotę,
niż człowiek ukrywający swą mądrość.
16 Dlatego wstydźcie się tego, co powiem,
bo nie jest dobrze każdy wstyd zachowywać
i nie wszystko przez wszystkich będzie wiernie ocenione.
17 Wstydźcie się przed ojcem i matką - nierządu,
przed księciem i władcą - kłamstwa,
18 przed sędzią i urzędnikiem - przestępstwa,
przed zgromadzeniem i ludem - bezprawia,
19 przed towarzyszem i przyjacielem - nieprawości,
przed miejscem, gdzie mieszkasz - kradzieży;
20 zapomnienia prawdy Boga i Przymierza -
opierania się łokciem na chlebie,
21 obelżywego postępowania, gdy coś bierzesz czy dajesz,
milczenia przed tymi, którzy cię pozdrawiają,
22 patrzenia na nierządnicę,
odwracania oblicza od krewnego,
23 zabrania dziedzictwa i podarunku
i przyglądania się kobiecie zamężnej,
24 poufałości z jego służącą
- i nie zbliżaj się do jej łoża! -
25 słów obelżywych na przyjaciela,
- a gdy coś dasz, nie czyń wyrzutów! -
26 powtarzania mowy usłyszanej
i wyjawiania tajemnic:
27 a będziesz prawdziwie wstydliwy
i znajdziesz łaskę u wszystkich ludzi.

1 Wielka udręka stała się udziałem każdego człowieka
i ciężkie jarzmo [spoczęło] na synach Adama,
od dnia wyjścia z łona matki,
aż do dnia powrotu do matki wszystkich1.
2 Przedmiotem ich rozmyślań i obawą serca
jest myśl o tym, co ich czeka, jest dzień śmierci.
3 Poczynając od tego, który siedzi na wspaniałym tronie,
aż do tego, który siedzi na ziemi i w popiele,
4 od tego, który nosi fioletową purpurę i wieniec,
do tego, który się okrywa zgrzebnym płótnem:
[wciąż] gniew, zazdrość, przerażenie i niepokój,
bojaźń śmierci, nienawiść i kłótnia.
5 Nawet w czasie odpoczynku na łóżku
sen nocny zmienia mu wyobrażenia:
6 zaznaje mało spoczynku, jakby nic,
a już w snach [ma takie wrażenie], jakby w dzień stał na czatach,
jest przerażony widzeniem swego serca,
jakby uciekał przed bitwą -
7 budzi się w chwili swego ocalenia
i dziwi się, że strach ten był niczym.
8 Dla każdego stworzenia, od człowieka do zwierzęcia,
a dla grzeszników siedem razy więcej:
9 śmierć, krew, kłótnia i miecz,
klęski, głód, ucisk i cięgi.
10 Przeciw bezbożnym to wszystko zostało stworzone
i przez nich przyszło całkowite zniszczenie.
11 Wszystko, co jest z ziemi, do ziemi się wróci,
a co z wody, powróci do morza.
12 Każde przekupstwo i niesprawiedliwość zostaną starte,
a uczciwość na wieki trwać będzie.
13 Bogactwa niesprawiedliwych wyschną jak potok
i przeminą jak wielki grzmot, co się rozlega w czasie ulewy.
14 Jak [sprawiedliwy] raduje się, gdy otwiera ręce,
tak grzesznicy ulegną zatraceniu.
15 Potomkowie bezbożnych nie wypuszczą latorośli,
bo ich nieczyste korzenie są na urwistej skale,
16 jak trzcina rosnąca nad każdą wodą i brzegiem rzeki
przed każdą inną trawą będą zerwani.
17 Dobroczynność jest jak raj we wszystko obfitujący,
a jałmużna - trwa na wieki.

Najwyższym dobrem bojaźń Pana

18 Człowiek samowystarczalny i pracujący - wiodą życie przyjemne,
ale wyżej od obydwóch [stoi] ten, co skarb znajduje.
19 Dzieci i zbudowanie miasta uwieczniają imię,
ale wyżej od tych obu rzeczy [stoi] kobieta nienaganna.
20 Wino i muzyka rozweselają serce,
ale wyżej od tych obu rzeczy [stoi] umiłowanie mądrości.
21 Flet i cytra umilają śpiewy,
a bardziej niż jedno i drugie - mowa przyjemna.
22 Wdzięk i piękność pociągają oko,
a bardziej niż jedno i drugie - świeża zieleń zasiewów.
23 Przyjaciel i towarzysz spotykają się w chwili stosownej,
a częściej niż obaj - żona z mężem.
24 Bracia i opiekunowie [są pomocą] w czasie utrapienia,
a bardziej niż jedni i drudzy wybawia jałmużna.
25 Złoto i srebro umacniają stopę,
a bardziej niż jedni i drudzy cenna jest rada.
26 Bogactwo i siła podnoszą na duchu,
a bardziej niż jedno i drugie - bojaźń Pana.
Przy bojaźni Pańskiej nie ma niedostatku,
a [żyjąc] w niej nie potrzeba szukać pomocy.
27 Bojaźń Pana jest jak raj błogosławieństwa,
a jej osłona przewyższa wszelką sławę.

Żebractwo

28 Synu, nie prowadź życia żebraczego,
lepiej umrzeć, niż żebrać.
29 Gdy człowiek musi patrzeć na stół drugiego,
jego istnienia nie uważa się za życie,
zbrudzi duszę swoją potrawami obcych:
człowiek więc rozumny i dobrze wychowany tego się ustrzeże.
30 Żebractwo jest słodkie na ustach człowieka bezwstydnego,
ale we wnętrzu jego płonie [ono jak] ogień.

1 Inaczej rzecz się ma z tym, co duszę swoją przykłada
do rozważania Prawa [Boga] Najwyższego.
Badać on będzie mądrość wszystkich starożytnych,
a czas wolny poświęci proroctwom.
2 Zachowa opowiadania ludzi znakomitych
i wnikać będzie w tajniki przypowieści -
3 wyszukiwać będzie ukryte znaczenie przysłów
i zajmować się będzie zagadkami przypowieści.
4 Znakomitościom będzie oddawał usługi
i pokaże się przed panującymi.
Przebiegać będzie ziemię obcych narodów,
bo zechce doświadczyć dobra i zła między ludźmi.
5 Postara się pilnie, by od samego ranka zwrócić się
do Pana, który go stworzył,
i przed Najwyższego zaniesie swą prośbę.
Otworzy usta swe w modlitwie
i błagać będzie za swoje grzechy.
6 Jeżeli Pan Wielki zechce,
napełni go duchem rozumu,
on zaś słowa mądrości swej jakby deszcz wyleje
i w modlitwie wychwalać Go będzie.
7 Sam pokieruje swoją radą i rozumem,
nad ukrytymi Jego tajemnicami zastanawiać się będzie.
8 Wyłoży swą naukę o umiejętności postępowania
i Prawem Przymierza Pana chlubić się będzie.
9 Wielu chwalić będzie jego rozum
i na wieki nie będzie zapomniany,
nie zatrze się pamięć o nim,
a imię jego żyć będzie z pokolenia w pokolenie.
10 Mądrość jego opowiadać będą narody,
a zgromadzenie wychwalać go będzie.
11 Za życia zostawi imię [większe] niż tysiąc [innych],
które po śmierci jeszcze wzrośnie.

Wezwanie do chwalenia Pana

12 Jeszcze, zastanowiwszy się, mówić będę,
albowiem mam wiele myśli, jak księżyc w pełni.
13 Posłuchajcie mnie, pobożni synowie, rozwijajcie się
jak róża rosnąca nad strumieniem wody!
14 Wydajcie przyjemną woń jak kadzidło,
rozwińcie się jak kwiat lilii,
podnieście głos i śpiewajcie pieśń,
wychwalajcie Pana z powodu wszystkich dzieł Jego!
15 Oddajcie chwałę Jego imieniu!
Podziękujcie Mu przez wysławianie
przy dźwięku harf i wszelkich instrumentów muzycznych!
A tak powiecie w dziękczynieniu:
16 Wszystkie dzieła Pana są bardzo piękne,
a każdy rozkaz Jego w swoim czasie jest wykonany.
Nie można mówić: «Cóż to? Dlaczego tamto?»
Wszystko bowiem się pozna w swoim czasie.
17 Na Jego wezwanie woda stanęła jak spiętrzony wał,
a na słowo ust Jego powstały niezmierzone oceany.
18 Na Jego rozkaz stanie się to wszystko, co Mu się podoba,
i nikt nie może przeszkodzić, gdy spieszy z pomocą.
19 Czyny wszystkich ludzi są przed Nim
i nic nie może się ukryć przed Jego oczami.
20 On wzrokiem sięga od wieku do wieku
i nic nie jest dla Niego dziwne.
21 Nie można mówić: «Cóż to? Dlaczego tamto?»
Wszystko bowiem zostało stworzone w zamierzonym celu.
22 Błogosławieństwo Jego jak rzeka pokryło suchą ziemię
i napoiło ją jak potop.
23 Gniew zaś Jego wypędził narody
i obrócił miejsca nawodnione w słoną pustynię.
24 Jak dla sprawiedliwych drogi Jego są proste,
tak dla bezbożnych pełne przeszkód.
25 Jak od początku dobro zostało przeznaczone dla dobrych,
tak zło - dla grzeszników.
26 Rzeczy pierwszej potrzeby dla życia człowieka - to:
woda, ogień, żelazo i sól,
mąka pszenna, mleko i miód,
krew winogron, oliwa i odzienie:
27 wszystko to służy bogobojnym ku dobremu,
grzesznikom zaś obróci się na nieszczęście.
28 Są wichry, które stworzone zostały jako narzędzie pomsty,
gniewem swym wzmocnił On ich smagania,
w czasie zniszczenia wywierają swą siłę
i uśmierzają gniew Tego, który je stworzył.
29 Ogień, grad, głód i śmierć -
wszystko to w celu pomsty zostało stworzone.
30 Kły dzikich zwierząt, skorpiony i żmije,
miecz mściwy - ku zagładzie bezbożnych -
31 radują się Jego rozkazem,
gotowe są na ziemi służyć według potrzeby -
i gdy przyjdzie czas, nie przekroczą polecenia.
32 Dlatego od początku byłem o tym przekonany,
przemyślałem i na piśmie zostawiłem:
33 wszystkie dzieła Pana są dobre,
w odpowiedniej chwili dostarcza On wszystkiego, czego potrzeba.
34 Nie można mówić: «To od tamtego gorsze»,
albowiem wszystko uznane będzie za dobre w swoim czasie.
35 A teraz ustami i z całego serca śpiewajcie
i wychwalajcie imię Pana!